İletişimde piktogram kullanımının önemi ve bedensel engelli piktogramına ilişkin uygulamalar

Abstract

İnsan hakları konusunda gerçekleşen gelişmeler İkinci Dünya Savaşı sonrası uygarlığın gelişimiyle başlamış, takip eden süreçte engellilerin fark edilebilmesine yönelik; ekonomik, sosyal, politik ve kültürel çalışmalar oluşturulmaya çalışılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, Dünya nüfusunun %12’sini engellilerin oluşturduğu söylenmektedir. Engelli bireyler ve yakınları da bu istatistiğin içine katıldığında, sayının yaklaşık 2 milyara yakın olduğu tahmin edilmektedir, bu da azımsanmayacak bir azınlık durumunu bizlere göstermektedir. Anayasa’nın 10. Maddesi’nde açıkça belirtildiği gibi “Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir”. Yine Anayasa’nın 61. Maddesi’nde “devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir yaşam düzeyi sağlar. Devlet sakatların (yasada dahi engelliler sakat olarak anılmışlardır) korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri almaktadır”. Yapılan araştırmalar sırasında, Anayasa’nın engellileri kapsayan 61. maddesi de dahil olmak üzere pek çok kaynakta “sakat”, “özürlü” gibi pek çok tanımlamaya yer verildiği görülmektedir. Bu çalışmada “engelli” terimi kullanılacaktır ve gerekçeleri metin içerisinde ayrıntılı bir biçimde açıklanmaktadır. Çalışmada, literatür taraması ve örneklem yöntemleriyle, Türkiye (İstanbul), Almanya (Berlin) ve İngiltere (Londra)’deki bedensel engelli grubuna bağlı tekerlekli sandalye kullanıcılarına yönelik piktogramlar (resimsel yazı) incelenecektir. Piktogramların ülkeler arasındaki kullanım yoğunluklarında gözlemlenen farklar ortaya konulacak; iletişimin ve piktogram kullanımındaki yaygınlığın önemi vurgulanacak; özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde engellilerin yaşamını kolaylaştıracak, kamusal alanda onları yönlendirecek, fiziki çevreye, bilgiye ulaşım gibi sosyal destekleri sağlamaya yönelik tasarlanmış piktogramların azlığı nedeniyle, engellilerin yaşamında oluşan zorluklara değinilecektir. Bu bağlamda İngiltere ile Almanya’da piktogram kullanımının bedensel engelli grubuna bağlı tekerlekli sandalye kullanıcılarının, sosyal hayatta Türkiye’ye göre etkin bir biçimde yer alması üzerindeki rolünün ne olduğu incelenecektir.